-Ι-
Η Άμεση Δημοκρατία, ως πολιτικό πρόγραμμα, δεν μπορεί παρά να αφορά και να εκφράζει την συντριπτική πλειοψηφία μιάς Κοινωνίας. Δίχως την ενεργή (ή έστω οριακά παθητική) βούληση αυτής της πλειοψηφίας η "Άμεση Δημοκρατία" δεν είναι παρά flatus vocis ή ευχολογικό σύνθημα. Φυσικά, μιά τέτοια πλειοψηφία, προϋποθέτει την ταύτιση (ή έστω την πυκνή σύγκλιση) των υλικών και ιδεατών συμφερόντων μεγάλων κοινωνικών ομάδων. 'Αλλωστε είναι γνωστό οτι μόνον μεγάλα Κοινωνικά Υποκείμενα (Τάξεις ή Status Groups) μπορούν να μετασχηματίσουν τις εκάστοτε Ουτοπίες σε Ευτοπίες. Και αντίστροφα: μόνον εκείνες οι Ουτοπίες που ενσαρκώνονται από μεγάλα Κοινωνικά Υποκείμενα μπορούν να ανατρέψουν την κατεστημένη Πραγματικότητα και να επιβάλουν το ουτοπικό πρόγραμμα ως νέα Πραγματικότητα, δηλαδή ως Ευτοπία. Διαφορετικά, κάθε "Ουτοπία" δεν είναι παρά μιά φαντασίωση Διανοουμένων ή ολίγων αυτάρεσκων (και ανίσχυρων) "αιρετικών" χωρίς κανένα πολιτικο-κοινωνικό αντίκρυσμα.
Με αυτά τα δεδομένα και στον ορίζοντα της δικής μας Αμεσοδημοκρατικής "Ευτοπίας", πρέπει να διερωτηθούμε γιά το:
(α) ποιό θα μπορούσε να είναι το Κοινωνικό Υποκείμενο της Άμεσης Δημοκρατίας στην εποχή μας;
(β) ποιοί είναι οι όροι σχηματισμού αυτού του Κοινωνικού Υποκειμένου μέσα στην τρέχουσα κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα;
Τα Κοινωνικά Υποκείμενα συγκροτούνται μέσα στην Ιστορία χάρις σε μιά σύγκλιση (θετικών ή αρνητικών) συμφερόντων, τα οποία, παρά την κρατούσα κοινωνιολογική άποψη, δεν αφορούν μόνον τα στενά υλικά συμφέροντα. "Ιδεατά" επίσης συμφέροντα υπερκαθορίζουν την δράση και την συμπεριφορά των ατόμων. Κανένας σήμερα δεν θα μπορούσε να παραγνωρίσει, γιά παράδειγμα, το αίτημα/συναίσθημα του "σεβασμού" και της "αξιοπρέπειας" όπως προσδιορίζονται από το Δυτικό κοινωνικό και πολιτισμικό φαντασιακό. Ωστόσο σήμερα θα ασχοληθούμε αποκλειστικά με τα συμφέροντα της υλικής, δηλαδή οικονομικής πτυχής.
-ΙΙ-
Η σύγχρονη κοινωνικο-οικονομική διαστρωμάτωση δεν υπακούει στην παλιά (και οσονούπω απλοποιητική) διάστιξη μεταξύ "αστών" και "προλετάριων". Αλλαγές στην ίδια την παραγωγική δομή του Καπιταλισμού και μιά αναδιανομή πλούτου που εξηγούμε παρακάτω, "αστικοποίησαν" , κατά κάποιο τρόπο, την παραδοσιακή εργατική/προλαταριακή Τάξη. Επιπλέον, σε μεγάλο βαθμό, τη θέση του παραδοσιακού "προλετάριου", στην Ευρωπαϊκή Δύση, έχουν καταλάβει οι (νεοεισαχθέντες) πρόσφυγες/μετανάστες. Αυτοί, γιά μιά σειρά λόγων που δεν θα αναλύσουμε εδώ, απέχουν αρκετά από την δημιουργία μιάς συγκροτημένης ταξικής ή ομαδικής συνείδησης , και κατ' επέκταση ζούν ακόμα στο περιθώριο των μεγάλων πολιτικοκοινωνικών ζυμώσεων. Γλωσσικοί και άλλοι πολιτισμικοί παράγοντες εμποδίζουν και την επαρκή ενσωμάτωσή τους και την συγχώνευσή τους σε μιά ομοιογενή και συνειδητοποιημένη κοινωνική Ομάδα με επαρκές πολιτικό βάρος. Από την άλλη πλευρά μιά νέα διαδικασία "προλεταριοποίησης" μικροαστικών ομάδων ευρίσκεται σε εξέλιξη, γεγονός που θα εξηγήσουμε παρακάτω.
Στόν αντίποδα αυτών των οιονεί "προλετάριων" βρίσκεται η κοινωνική συνομάδωση που (πολύ απλοποιητικά) ονομάζουμε "αστούς". Αυτοί επίσης δεν συνιστούν μιά συμπαγή και ομοιογενή ομάδα - ποτέ άλλωστε δεν συνιστούσαν μιά τέτοια. Ανέκαθεν ήταν διαχωρισμένοι σε "μεγαλο-αστούς" και "μικρο-, μεσο-αστούς". Ήδη από την Γαλλική Επανάσταση, τα υλικά και ιδεατά συμφέροντά τους συνέπιπταν μόνον οριακά και μόνο στη βάση της κοινής αντιπαλότητας με την αριστοκρατία του ancien regime. Έκτοτε και κάτω από την επίδραση της Βιομηχανικής Επανάστασης , της ανάπτυξης/εξέλιξης του Καπιταλισμού, της οριζόντιας και κάθετης κοινωνικής κινητικότητας , κλπ , τα συμφέροντα αυτών των τριών ομάδων αναδιατάχθηκαν ποικιλοτρόπως.
Εντελώς σχηματικά, μπορούμε να πούμε ότι :
(α) Με την Βιομηχανική Επανάσταση του 19ου αιώνα πολλοί μικρο-αστοί προλεταριοποιήθηκαν και πύκνωσαν τις τάξεις του εργατικού κινήματος στη Δύση. Αυτό ανάγκασε τους μεγαλο-αστούς σε παραχωρήσεις πρός τους μεσο-αστούς προκειμένου να δημιουργηθεί η κρίσιμη πολιτική μάζα γιά την αναχαίτηση του εργατικού κινήματος.
(β) Η ενσάρκωση της Κομμουνιστικής Ουτοπίας από την Εργατική Τάξη και η επικράτησή της στην Ρωσία (1917-1940) εδραίωσε την "συμμαχία" των μεσο-αστών με τους μεγαλο-αστούς στη Δύση. Ωστόσο η νίκη της κομμουνιστικής Ρωσίας (ΕΣΣΔ) επί του Φασιστικού Άξονα και η δημιουργία της Μεγάλης Σοβιετικής Αυτοκρατορίας (με ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη υπό την κατοχή της ), δημιούργησε μιά ασφυκτική πίεση στην μεγαλο-αστική Τάξη της Δύσης, δηλαδή τον φόβο της ολικής πολιτικο-κοινωνικής ανατροπής της.
(γ). Κάτω από αυτή την πίεση/φόβο δημιουργήθηκε στην Δύση η χρυσή ευκαιρία της μικρο-αστικής και εργατικής τάξης. Και κατάφεραν να αποσπάσουν από την μεγαλο- και μεσο-αστική Τάξη όλα εκείνα τις υλικά καί ιδεατά "προνόμια " (παραχωρήσεις) που συνοψίσθηκαν στον όρο " Κοινωνία της Αφθονίας". Η Κοινωνία της Αφθονίας, που χαρακτηρίζει τη Δύση από το 1947 έως το 1990, είναι πράγματι ένα ιστορικό novum. Είναι η εποχή που όχι μόνον υπερβαίνεται η σπάνις των αγαθών για τις μεγάλες μάζες αλλά και αμβλύνονται σημαντικά οι ταξικές ανισότητες - χωρίς βέβαια να καταργηθούν. Το μέγεθος της αναδιανομής του πλούτου που επιτεύχθηκε τότε είναι ενδεικτικό στις ΗΠΑ: το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού που στα 1928 κατείχε το 24% του εθνικού πλούτου στα 1980 κατέληξε να κατέχει το 9%. Αντίστοιχα μεγέθη αναδιανομής έχουμε, γιά την ίδια περίοδο, καί στην Ευρωπαϊκή Δύση.
(δ) Από τη δεκαετία του '90, όταν έγινε αντιληπτή αρχικά η δυσλειτουργία της ΕΣΣΔ και μεταγενέστερα η ίδια η κατάρρευσή της, η μεγαλο-αστική τάξη της Δύσης προχωρά σε μιά αντίστροφη αναδιανομή πλούτου. Δίχως ιδεολογικό και, προπάντων, πολιτικο/στρατιωτικό αντίπαλο δέος πλέον , οι μεγαλοαστική Δύση υιοθετεί πολιτικές συρρίκνωσης των εισοδημάτων των μικρομεσαίων. Και επιπλέον "εφησυχάζει " προσωρινά τους μικρομεσαίους από την καθαρή προλεταριοποίηση με την εισαγωγή των εκατομμυρίων "τριτοκοσμικών" μεταναστών. Ήδη το έτος της οικονομικής κρίσης (2008) στις ΗΠΑ το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού έφθασε να κατέχει το 24% του εθνικού πλούτου - δηλαδή η συσσώρευση του πλούτου έφθασε ξανά στα επίπεδα του 1928. (Γιά ορισμένα, περισσότερο γενικευμένα στοιχεία, βλέπε εδώ). Αντίστοιχα επίπεδα συσσώρευσης πλούτου έχουμε και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μολονότι εδώ τα στοιχεία είναι εσκεμμένα ποιό θολά. (Γιά τις συνθήκες στην Αγγλία, βλέπε εδώ). Στην ίδια τη "σοσιαλιστική" Σουηδία η συσσώρευση του πλούτου σήμερα υπερβαίνει, σε πραγματικά μεγέθη, την συσσώρευση των ΗΠΑ που προαναφέραμε. (Βλέπε Υποσημείωση 1).
(ε) Αυτή η διαδικασία της αντίστροφης διανομής του πλούτου, παρά την οικονομική κρίση, συνεχίζεται ακάθεκτη. Και μάλιστα με μιά παράλογη εμμονή και σε αντίθεση με την κευνσιανή λογική που επιβάλεται γιά την ίδια την υπέρβαση της Κρίσης. Τούτο έγινε φανερό πρόσφατα στις ΗΠΑ με την άρνηση της πλειοψηφίας της Βουλής γιά
(1) την φορολόγηση των υπερπλουσίων, και
(2) την εξουσιοδότηση της Κυβέρνησης γιά αύξηση του Δημοσίου Χρέους προκειμένου να χρηματοδοτηθούν κευνσιανές πολιτικές αναθέρμανσης της οικονομίας.
Και είναι εξόφθαλμο επίσης στην Ευρώπη - όπου οι "πολιτικές λιτότητας" συρρικνώνουν ακόμα περισσότερο τα εισοδήματα των μικρομεσαίων.
-ΙΙΙ-
Η οικονομική συρρίκνωση των μικρομεσαίων στρωμάτων φαίνεται λοιπόν ότι συνιστά μιά "μονόδρομη λογική" των "μεγαλοαστών" (ή των πολιτικο/οικονομικών ελίτ) της Δύσης. Αν και δεν υπάρχουν ασφαλή στοιχεία γιά τις αναδυόμενες οικονομίες, π.χ. της Βραζιλίας, Ινδίας, κλπ πρέπει να υποθέσουμε οτι κι εκεί ακολουθείται η ίδια "μονόδρομη λογική". Άλλωστε η συνεχιζόμενη διαμαρτυρία των μικρομεσαίων στο Ισραήλ γιά την εντεινόμενη αποδυνάμωσή τους, υποδεικνύει οτι: σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γής (και κάτω από την έκλειψη ενός πολιτικο/ιδεολογικού αντιπάλου δέους), η συσσώρευση του πλούτου θα συνεχιστεί και θα διευρύνει την πτωχωποίηση μεγάλων μικρομεσαίων μαζών. ( Για μιά άλλη θεώρηση, βλέπε εδώ).
Ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των πτωχοποιημένων (ή και πτωχοποιούμενων) στρωμάτων αρχίζουν να συνειδητοποιούν - και σωστά !- οτι αυτή η πτωχοποίηση δεν είναι μιά παροδική κατάσταση. Και τούτο ισχύει ιδιαίτερα γιά τα Ευρωπαϊκά και Αμερικανικά δεδομένα, όπου το γενικότερο οικονομικό αποτέλεσμα μειώνεται, αφού αντίστοιχα μεγαλώνει η συμμετοχή των αναδυώμενων οικονομικών δυνάμεων, όπως της Κίνας, Ινδίας, Βραζιλίας κλπ. Γιά την μικρομεσαία τάξη της Ευρώπης και των ΗΠΑ η "Κοινωνία της Αφθονίας" πήρε οριστικά τέλος . Μπροστά της πλέον ορθώνεται το φάσμα της πτωχοποίησης που ήδη, σε πολλές περιπτώσεις, μετατρέπεται κυριολεκτικά σε οικονομική εξαθλίωση. Μπροστά σ' αυτό το φάσμα και με τη σύμπραξη του "αυτοσεβασμού" (που είναι μιά πολιτισμική συνιστώσα της Δύσης) το Κοινωνικό Υποκείμενο της Αμεσοδημοκρατικής Ουτοπίας αρχίζει να σχηματίζεται. Ολοένα και περισσότεροι "μικρομεσαίοι", αντιμέτωποι με τον πραγματικό ή ενδεχόμενο κίνδυνο της εξαχρειωμένης προλεταριοποίησης, θα στρέφουν το βλέμμα και το πνεύμα, το αυτί και τη καρδιά, στο Αμεσοδημοκρατικό Πρόταγμα.
-------------------------------------------
Υποσημείωση 1: Ο καθηγητής και υπουργός εργασίας στην κυβέρνηση Κλίντον Robert B. Reich στο πρόσφατο βιβλίο του Aftershock- The Next Economy and America's Future, 2010, συζητά το θέμα της υπερσυγκέντρωσης του πλούτου για τις ΗΠΑ . Αποδίδει ρητά την Οικονομική κρίση στις ΗΠΑ στην υπερσυγκέντρωση του πλούτου και εισηγείται την αναδιανομή ως το μόνο μέσο για την υπέρβασή της. Γιά μιά (σαφώς προκατειλημένη) παρουσίαση της μελέτης Reich βλέπε εδώ. Γιά τη Σουηδία "The US and Sweden are very far apart, when it comes to inequality, but if you look at wealth inequality rather than income inequality — which is the subject of the Norton and Ariely paper — then countries tend to look more alike than different.
" & "Indeed, Sweden and the US are even closer together, in terms of wealth inequality, than the charts above suggest: as Gimein notes, the Swedish data exclude money held offshore, the value of family owned firms, and the considerable wealth of super-rich Swedes
"(εδώ)
-------------------------
POST SCRIPTUM
{15/9/2011 - Διορθώσαμε σήμερα τα ανώτερα ποσοστά συσσώρευσης πλούτου για τις ΗΠΑ στο 24%, με βάση τα δεδομένα της μελέτης Saez (εδώ)}
{24/9/2011 - Ο νομπελίστας οικονομολόγος PAUL KRUGMAN επαναφέρει διακριτικά (εδώ) το πρόβλημα που δημιουργεί η "αντίστροφη διανομή πλούτου" εις βάρος των μικρομεσαίων στις ΗΠΑ: πρόκειται για "σπάσιμο" του Κοινωνικού Συμβολαίου και είσοδο σε κατάσταση "Ταξικού Πολέμου"}
(1) - Το Αμεσοδημοκρατικό Πρόταγμα δεν είναι μόνον ένα πρόταγμα αυτοθέσμισης. Στον πυρήνα του εμπεριέχεται η αναδιανομή του πλούτου προς όφελος των μεγάλων Μαζών. Αυτό το στοιχείο θα πρέπει να επισημανθεί και να αποτελέσει κεντρικό επιχείρημα . Επιπλέον, κάτω από τις σύγχρονες συνθήκες, το ζήτημα των Προσφύγων/Μεταναστών θέτει πελώριες προκλήσεις που πρέπει να απαντηθούν με τρόπο ριζικό και ριζοσπαστικό από την Άμεση Δημοκρατία.
(2) - Το γεγονός ότι η αντίστροφη διανομή πλούτου που αρχίζει από τη δεκαετία του '90, γίνεται από την ίδια ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗ "ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ" χωρίς μείζονες πολιτικές αντιδράσεις εκ μέρους των "χαμένων" μικρο-μεσαίων, οφείλεται:
(α) στην μικρομεσαία αυταπάτη ότι πρόκειται γιά εξατομικευμένο και περιστασιακό φαινόμενο,
(β) στην, εν μέρει δικαιολογημένη, δυσπιστία απέναντι στο αριστερό κίνημα που καταγγέλει μεν το φαινόμενο της πτωχοποίησης αλλά συνεχίζει να το επενδύει με το πλαίσιο της, ξεπερασμένης/δυσφημισμένης πλέον, κομμουνιστικής Ουτοπίας - τουλάχιστον στην Ευρωπαϊκή Δύση.
(3) Η άνοδος της ακροδεξιάς και εθνικιστικής φλυαρίας που διαπιστώνεται μετά το 1990 συνιστά μιά στοχευμένη (και, εν μέρει, επιτυχημένη) απόπειρα γιά την πολιτική αξιοποίηση των εκπτωχευόμενων - δυσαρεστημένων μικρομεσαίων. Το ρεύμα αυτό τείνει να διευρυνθεί, και μέσα στο καθεστώς της γενικευμένης αντίστροφης αναδιανομής, θα αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη πολιτική επιρροή, τουλάχιστον σε μικρομεσαίους με περιορισμένους αναλυτικούς ορίζοντες. Είναι άλλωστε περιττό να υπενθυμίσουμε οτι η ακροδεξιά φλυαρία απλώς αποκρύπτει από τους οπαδούς της πως, τελικά, υπερασπίζεται τα συμφέροντα των μεγαλοαστών και συνιστά την έσχατη αμυντική εφεδρεία τους.
